روان‌شناسی انتظار در پرتو روایات
ولادت حضرت ولی عصر(عج)
ابراهیم اخوی
شکیب انتظار
مفهوم انتظار، در نگاه برون‌دینی معنای گسترده‌ای دارد که در پرتو آن فرد می‌تواند تا رسیدن به خواسته خویش، تحمل کند و شکیبایی ورزد. این مفهوم در نگاه دینی، به بردباری تا ظهور آخرین ذخیره خدا همراه با فعالیت‌های زمینه‌ساز در این باره اطلاق می‌شود. در میان منتظران، افرادی هستند که انتظار می‌کشند ولی ناشکیبند و عده‌ای دیگر، راضی به تقدیر الهی، صبر را همراه فضیلت انتظار می‌نمایند. در سخنی از پیامبر اعظم(ص) این گروه دوم، چنین تمجید شده‌اند: «صبورانه در انتظار فرج بودن عبادت است.» امام صادق(ع) نیز با ادبیاتی مشابه این موضوع را بیان می‌فرمایند:«پارسايى، پاكدامنى، درستى ... و صبورانه در انتظار فرج بودن جزء دين امامان است.» نکته قابل تأمل در این سخن، قرار گرفتن صفات اخلاقی والایی مانند پارسایی، پاکدامنی و درست‌کاری در کنار انتظار ظهور است که می‌تواند به لزوم همراهی این خصوصیات با صفات مورد نیاز منتظران اشاره داشته باشد.
روح امید
طولانی شدن انتظار تا رسیدن به نتیجه، گروهی را از پای در می‌آورد و عده‌ای را به وادی ناامیدی می‌کشاند. شخصیت مقاوم دیندار، کسی است که در او ناامیدی راه ندارد؛ زیرا از دریچه توحیدی و رضایت به برنامه‌های خداوندی به این موضوع می‌نگرد و آنچه را که وظیفه می‌شمارد، انجام می‌دهد. اعتقاد به تدبیر الهی، فرد را از رنچ ناامیدی می‌رهاند و روزهای انتظار را برای او گوارا می‌سازد. در رهنمودی از امام پارسایان می‌خوانیم: «در انتظار فرج باشيد و از رحمت خدا نوميد مشويد؛ زيرا محبوبترين كارها نزد خداوند عزّ و جلّ انتظار فرج است.»
انتظاری سازنده
انسان‌ها زمانی که برای رسیدن به خواسته اصلی خود گام برمی‌دارند، هر قدم‌شان بخشی از آرامش و رضایت را نصیب آنها می‌گرداند؛ ولی آنگاه که فقط نظاره‌گر گذشت زمان و از دست رفتن موقعیت‌ها می‌شوند، حسی آزار دهنده به سراغ شان می‌آید. در موضوع انتظار نیز چنین حکایتی است. زمانی که منتظران حضرت حجت(عج) فرایند انتظار را آغاز می‌کنند، هم گام‌های اولیه را برداشته‌اند و در صف راهیان این مقصد قرار گرفته‌اند و هم در پرتو این انتظار، به خودسازی و آماده شدن جهت همراهی با امام‌شان اقدام می‌کنند. از این رو، در کلام امام سجاد(ع) می‌خوانیم: «انتظار فرج، خود بزرگترين فرج است.» امام کاظم(ع) نیز در سخنی می‌فرمایند:«انتظار فرج، جزء فرج است.»
انتظار توحیدی
یکی از مسائل تاکید شده در آموزه‌های روایی، درخواست ظهور امام مهدی(عج) از خداوند و جهت توحیدی دادن به انتظار است. منتظران واقعی حضرت، حضور امام خود را تنها به اذن الهی می‌دانند و از او گره‌گشایی در این باره را خواهان هستند. در روایتی از پیامبر اعظم(ص) این ویژگی برجسته شده و آمده است: «برترين كارهاى امّت من ، انتظار فرج از خداوند عزّ و جلّ است». در سخن مشابهی از امام علی(ع) می‌خوانیم: «برترين عبادت مؤمن، در انتظار فرج خداوند بودن است.»
اجرمندی انتظار
بالندگی در پرتو منتظر بودن، نکته جالب دیگری است که در روان‌شناسی انتظار با آن روبرو می‌شویم. تمام ثانیه‌هایی که از عمر یک منتظر می‌گذرد، به مثابه جهاد آن هم در کنار پیامبر خدا(ص) شمرده شده است. پیام چنین سخن بلندی را می‌توان در جهاد فرهنگی، علمی و تهذیبی جستجو کرد که عامل قدرتمندی برای تکامل فرد و در کنار آن جامعه مهدوی است و سبب سلامت معنوی جامعه منتظران می‌شود که مقدمه‌ای است برای ظهور انسان کامل. در روایتی از ششمین امام می‌خوانیم: «كسى كه منتظر دوازدهمين امام باشد، مانند كسى است كه با شمشير آخته در برابر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از آن حضرت دفاع كند.» حضرت در تعبیری دیگر، حتی محرومان از زیارت مولای‌شان را نوید به اجرمندی می‌دهند و می‌فرمایند: «هر كه در حال انتظار اين امر (ظهور قائم) بميرد ، همچون كسى است كه با قائم در خيمه او باشد؛ نه، بلكه به مانند كسى است كه پيشاپيش پيامبر خدا صلى الله عليه و آله شمشير مى زند.»
همراه دوست
همراهی، شرایط و ضوابط می‌خواهد. کسی که قصد گزینش همراه برای کارهای مهم خویش دارد، شرایطی را در او جستجو می‌کند که بتواند این اشتراک را به سرمنزل مقصود برساند. در اخلاق اسلامی، از آن به سنخیت یاد می‌کنند. منتظر پویا و واقعی، کسی است که فضایل و ارزش‌های درخواستی خداوند و امام زمانش را در خویشتن عملیاتی کرده و گام دوستی را از ادعا به سمت واقعیت می‌کشاند. فقط دوست داشتن کافی نیست؛ بلکه هماهنگ شدن در سبک زندگی مهدوی(عج) نیز مهم است و پیروان حقیقی حضرتش، در این مسیر تمام مجاهدت خود را به کار می‌بندند. وجود چنین انگیزه‌ای، افراد را به سمت پیشرفت‌های همه جانبه و توانمند شدن در زمینه‌های معنوی، علمی، اجتماعی، معرفتی، فردی و خانوادگی سوق می دهد و در سایه‌سار چنین فضای روشنی است که جامعه مهدوی آرمانی، فرصت ظهور و بروز می‌یابد.
آرمان‌شهر مهدوی
آنچه فلاسفه و روان‌شناسان و جامعه‌شناسان درباره آرمان‌شهر گفته‌اند، هنوز تحقق نیافته است. علت عمده این مسئله را می‌توان در رشدنایافتگی عقلانی افراد جامعه از سویی و ناکارآمدی مدیران و رهبران فکری جامعه از دیگر سوی بر شمرد. این دو مهم در عصر ظهور امام مهدی(عج) تأمین می‌شوند. از طرفی به تعبیر روایات، دست ولایی امام عصر سبب تکامل عقلی و معرفتی افراد می‌شود و از دیگر سوی، وجود انسان کامل در رأس مدیریت جهانی، زمینه تحقق جامعه کامل‌گرا و متعالی را فراهم خواهد کرد. توجه انسان به چنین موضوعی، خود رغبتی دوچندان برای تلاش جهت مقدمه‌سازی این مهم را فراهم می‌سازد و امکان وقوع بهترین سبک زندگی در طول عمر تاریخ را به انسان‌های عصر ظهور بشارت می‌دهد که موجی از امید و نشاط را در آنان می‌آفریند.
منبع روایات:
محمدی ری شهری، محمد، 1377. میزان الحکمه. قم: دارالحدیث.
- بازدید: 0