روش مواجهه با فرزندان مجازی
دکتر مبین صالحی
وقتی دوازده سیزده‌ساله بودم، با پول‌های عیدی‌ام ماشین حساب ساده‌ای خریدم. حسابی عشق می‌کردم. سرگرمی خوبی بود. الآن اون ماشین حساب، با همون هیبت شده یه مرغ شکم پر با کلی برنامه‌های کاربردی (اپلیکیشن)!
فضای مجازی فرصتی بسیار مناسب برای نوجوانان امروز است؛ هم سرگرم است، هم وسیلة یادگیری. اما نگرانی پدر و مادرها نیز به همین اندازه بجاست. در ادامه پس از بیان چند ویژگی دورة نوجوانی که با بحث فضای مجازی ارتباط دارد، با ضروریاتی دربارة مواجهة نوجوانان با این فضا آشنا می‌شوید.
- ویژگی‌های نوجوانی:
- خودمحوری: نوجوان به دیدگاه دیگران (از جمله پدر و مادر) چندان توجه نمی‌کند. نه اینکه بگوید خودم بهتر می‌دانم، بلکه آن‌ها به نگرانی بزرگ‌ترها چندان اهمیت نمی‌دهند و ظاهراً دغدغة والدین را درک نمی‌کنند!
- افسانة شخصی: نوجوانی است و احساس منحصر به فرد بودن و آسیب‌ناپذیری. نوجوان خود را موجود وابسته و نیازمند سابق نمی‌داند. «من دیگه بچه نیستم»، «چیزیم نمی‌شه»، «شما الکی نگران من هستید.» آیا این عبارت‌ها آشنا نیستند؟
- آرمان‌گرایی: نوجوانی دورة ساختن دنیای ذهنی است، دنیایی رؤیایی. او فکر می‌کند اگر به‌جای پدر و مادرش بود، پیشرفت‌هایی شگرف داشت. این یعنی نپذیرفتن آن‌ها، یعنی فاصلة روانی از آن‌ها و غوطه‌ور شدن در آرزوهای خود.
- در خود فرو رفتن: نوجوان با خروج از دورة کودکی به درون خود ورود می‌کند. کنده شدن از دنیای بیرونی به سبب جذب به دنیای درون است. قدرت تفکر و تعمق نوجوان افزایش می‌یابد؛ درنتیجه ارتباطش با پدر و مادر کمتر می‌شود. از این پس پنهان‌کاری و توداری بیشتری را خواهیم دید.
- ضرورت‌های مواجهه با فضای مجازی:
- کنترل توسط دیگران: توقع داشتن از نوجوان برای کنترل کردن رفتار خود نابجاست. نوجوان به سبب هیجان‌خواهی و نبود توانایی شناختی کافی در مهار آن، به یاری والدین نیازمند است. پدر و مادر به‌جای نصیحت و سرزنش باید نشان دهند قصد دارند به او کمک کنند. لازمة پذیرش کمک پدر و مادر توسط نوجوان، ارتباط مثبت میان این دو است. نوجوان تنها زمانی والدین را خیرخواه خود می‌داند و دست کمک آن‌ها را به گرمی می‌فشارد که احساس کند آن‌ها دوستش دارند و مانع او نیستند.
- تکریم کردن: بهترین راه نزدیک شدن به نوجوان، دادن احساس بزرگی به اوست. نوجوانی که تحقیر شود، حرف‌شنوی کمتری دارد. به او محبت کنید و احترام بگذارید تا محبت و احترام متقابل دریافت کنید.
- گفت‌وگو: از جمله روش‌های تکریم نوجوان، گفت‌وگو با او دربارة مسائل مهم زندگی است. یکی از این مسائل، استفادة نامناسب از فضای مجازی است. البته اگر محور گفت‌وگوهای والد ـ نوجوان فقط مشکلات پیش‌آمده باشد، باعث احساس بی‌اعتمادی می‌شود. به نوجوان نشان دهید متوجه قدرت تفکر و توانایی‌های شناختی او هستید و با او دربارة موضوعات متنوع مشورت کنید.
- آمادگی ذهنی: پیش از اجازه دادن به نوجوان برای استفاده از فضای مجازی و آغاز مشکلات بعدی، در جلسات گفت‌وگوی خود با او دربارة چگونگی استفادة درست از فضای مجازی و روش‌های کنترل خود در مواجهه با آن، اطلاعات کافی بدهید. جالب است بدانیم اغلب نوجوان‌ها با بیشتر پیامدهای منفی استفادة نامناسب از فضای مجازی، آشنایی نسبی دارند و می‌توانند بیشتر روش‌های پیشگیری و کنترل این پیامدها را حدس بزنند. فقط باید در فضایی صمیمانه و تعاملی، به ذهن توانمند آن‌ها کمک کرد تا فعال شود.
- وضع قوانین: انتظار می‌رود در پایان جلسات گفت‌وگو به قوانینی برای استفاده از فضای مجازی برسید. ایده‌آل این است که قوانین توافقی باشد؛ یعنی دو طرف آن را بپذیرند. بیشتر نوجوان‌ها منطقی هستند؛ ازاین‌رو به تحمیل قوانین نیازی نیست. مهم این است که با صبر و حوصله صحبت کنید، نظرهای او را بدون سوگیری بشنوید و ادلة قوانین مورد نظرتان را برایش بیان کنید.
- قاطعیت والدین: وضع قوانین به‌تنهایی کافی نیست؛ بلکه باید ضمانت اجرایی داشته باشند. از نوجوان قاطعانه بخواهید بر اساس قوانین توافق‌شده عمل کنند. کوتاه آمدن و تسلیم شدن باعث شکست پدر و مادر می‌شود. اغلب اوقات وقتی با والدینی صحبت می‌کنم که با وابستگی نوجوانشان به فضای مجازی مشکل دارند، به این نتیجه می‌رسم که قوانین نسبتاً مناسبی وضع کرده‌اند؛ اما در اجرای آن قاطع نبوده‌اند.
- محدودیت زمانی: از جمله قوانین ضروری، تعیین زمان استفاده از فضای مجازی است. دربارة زمان آغاز و پایان استفاده از فضای مجازی به توافق برسید. عبارت‌هایی مانند «کم استفاده می‌کنم.» یا «خودم حواسم هست.» اغلب فرجام مثبتی ندارند. هر چه قوانین روشن‌تر و مشخص‌تر باشند، امکان موفقیت بیشتر خواهد بود. نوجوان وقتی دسترسی بیش از حد به فضای مجازی داشته باشد، به سمت سایت‌ها، کنجکاوی‌ها و رفتارهای نامناسب کشیده می‌شود. وقت محدود باعث می‌شود در کارهای ضروری‌اش متمرکز شود.
- پذیرش خطا: خطا کردن به‌ویژه در آغاز هر کاری، طبیعی است. به‌ویژه که فرد، نوجوان و هیجان‌خواه باشد و خودکنترلی ضعیف داشته باشد. در صورت لغزش از قوانین به‌جای سرزنش به او کمک کنید تا علت خطا کردن خود را یافته و راه‌حلی مناسب برای تکرار نکردن دوباره بیابد.
- تقویت مدیریت و استفادة درست: به‌جای اینکه منتظر استفادة نابجا از فضای مجازی شوید تا به سرزنش و تنبیه کردن نوجوان بپردازید، موارد استفادة صحیح و موفقیت او در اجرای قوانین وضع‌شده را تحسین کنید.
- استفادة هدفمند: استفاده از فضای مجازی باید هدفمند باشد، نه از سر بیکاری و خستگی و پر کردن اوقات فراغت و در صورت استفاده از آن به عنوان سرگرمی باید مشخص و برنامه‌ریزی‌شده باشد. علت وابستگی، استفادة بیش از حد نیست؛ بلکه کیفیت استفاده تعیین‌کننده است. وقتی از این امکانات به عنوان آرام‌بخش، رفع خستگی، کاهش خشم و احساس تنهایی استفاده شود، پس از مدتی ـ خواه‌ناخواه ـ وابستگی پیش خواهد آمد.
- بازدید: 0